شاعری زیر چرخ‌های تراکتور

تخریب آرامگاه استاد خلیلی در دانشگاه کابل

26 اکتبر 2025

امروز آرامگاه استاد خلیل‌الله خلیلی، شاعر و ادیب برجسته‌ی افغانستان، از صحن دانشگاه کابل برداشته شده است. تصاویر منتشرشده در شبکه‌های اجتماعی و گزارش رسانه‌ها نشان می‌دهد که محل دفن این چهره‌ی نامدار زبان و ادبیات فارسی با استفاده از تراکتور هموار شده و اثری از مقبره‌ی او باقی نمانده است.

این خبر موجی از اندوه و خشم را در میان جامعه‌ی فرهنگی و ادبی افغانستان برانگیخته است. بسیاری از اهل قلم این اقدام را «نماد حذف حافظه‌ی فرهنگی» و «بی‌احترامی به میراث مشترک فارسی‌زبانان» توصیف کرده‌اند.

دکتر سمیع حامد، شاعر، نویسنده و رئیس انجمن قلم افغانستان، در واکنش به این اقدام طالبان در صفحه‌ی فیس‌بوک خود نوشت:

«نباید منتظر باشیم که طلبه‌ها خرابکاری نو کنند و ما فقط روی همان‌ها تمرکز کنیم؛ همین که طلبه‌ها در آن سرزمین حاکم‌اند کافی است که بدانیم فکر و فرهنگ ما هردم شهید است.»

برخی دیگر از نویسندگان نیز به تعصبات قومی و زبانی طالبان اشاره کرده‌اند. موسی ظفر، طنزنویس افغانستانی، با انتشار تصویر تراکتوری که در حال تخریب آرامگاه استاد خلیلی است، در فیس‌بوک نوشت:

«فردا اگر اعلام کنند که حرف زدن به زبان فارسی در کوچه و بازار ممنوع است، دیگر من تعجب نمی‌کنم.»

مجیب مهرداد، شاعر و روزنامه‌نگار افغانستانی، نیز در واکنش به این رویداد نوشت:

«تا کی، تا چند باید این نیروی ویرانگر و اهریمنی بر بیخ و بنیاد فرهنگ افغانستان بلدوزر و تانک ببرد تا حامیان قوم‌گرای‌شان از درد بقیه‌ی مردم افغانستان باخبر شوند؟»

استاد خلیل‌الله خلیلی در بهار سال ۱۳۶۶ خورشیدی در اسلام‌آباد پاکستان درگذشت و در گورستان آوارگان افغان در حومه‌ی شهر پیشاور به خاک سپرده شد.

۲۵ سال بعد، در سال ۱۳۹۱، پیکر او به کابل منتقل شد و طی مراسمی رسمی، در نزدیکی آرامگاه سید جمال‌الدین افغانی در دانشگاه کابل دفن شد.

خلیل‌الله خلیلی، متولد ۱۲۸۶ خورشیدی در کابل، از برجسته‌ترین چهره‌های شعر کلاسیک معاصر افغانستان بود. او در قالب‌های سنتی چون قصیده و غزل، شاعری پخته و توانا بود و در کنار آن، از نخستین شاعران افغانستانی بود که در عرصه‌ی شعر نو نیز طبع‌آزمایی کرد.

استاد خلیلی افزون بر فعالیت‌های ادبی، در سمت‌های مهم دولتی چون معاونت دانشگاه کابل، ریاست مستقل مطبوعات، مشاور مطبوعاتی محمد ظاهر شاه و سفارت افغانستان در عربستان سعودی و عراق خدمت کرد. پس از کودتای هفتم ثور ۱۳۵۷، از فعالیت‌های دولتی کناره گرفت و سال‌های پایانی عمر خود را در تبعید گذراند.

اکنون، بیش از سه دهه پس از درگذشت این شاعر بزرگ، خبر تخریب آرامگاهش توسط طالبان بار دیگر نگرانی‌های عمیقی را درباره‌ی سرنوشت میراث فرهنگی افغانستان تحت سلطه‌ی این گروه برانگیخته است؛ گروهی که با همه‌ی نمادهای تمدن و فرهنگ سر ستیز دارد.

طالبان در دهه‌ی هفتاد خورشیدی که برای اولین بار حاکمیت افغانستان را به دست گرفتند، آرامگاه احمد ظاهر آوازخوان و هنرمند بزرگ افغانستان، را منفجر کردند. آنها در سال ۲۰۰۱ میلادی، تندیس‌های باشکوه بودا با قدمتی ۱۵۰۰ ساله در بامیان را نیز با دینامیت تخریب کردند.